Koncertberichten

Hoewel onze muziekrobots tot uiterst subtiele klanknuances in staat zijn, kunnen ze ook heel overtuigend in hun volle kracht losbarsten. 'Brute Force', noemen we het, en u mag het gerust letterlijk nemen wat betreft het aantal decibels. Maar als we onze fantasie de vrije loop laten -wat we nu en dan ook doen- kan 'Brute' ook verbasterd worden tot de 'Bruit' van bruïtisme, en gezien de bruïtisten zonder moeite onze sympatie wegdragen, is het niet uitgesloten dat er ook een hommage aan George Antheil of Edgard Varèse in het programma sluipt.

Deze maand laten we dus even de mannelijke oerkant van ons 50-koppig robotorkest zien: rauw, krachtig en in your face. Voor de feministen onder u: geen paniek, ook de dames komen in de loop van het jaar aan de beurt met een eigen special – en sneller dan u denkt zelfs... De voorstelling wordt gestoffeerd door bijdragen van volgende artiesten: Dominica Eyckmans, Emilie De Vlam, Moniek Darge, Sebastian Bradt, Xavier Verhelst en Kristof Lauwers. Artistieke leiding en robot design: dr. Godfried-Willem Raes.

Programma:

1. Opening
2. Legato
3. Slow Waltz
4. First Words
5. Whisper
6. Chords
7. A Non Accented Legato
8. Snow Falls
9. Legato
10. Slow Waltz And Ending

Morton Feldman's Three Voices (1982) is eigenlijk een solostuk voor drie stemmen. Het werd gekomponeerd in opdracht van Joan LaBarbara, allround zangeres en performer in de traditie van Jan DeGaetani en Cathy Berberian. De kreatie vond plaats in maart 1983, en LaBarbara zette er toen een dermate indrukwekkende vertolking van neer, dat het stuk op heden wordt beschouwd als een van dé onloochenbare vokale meesterwerken uit de tweede helft van de 20ste eeuw.

Voor de ontstaansgeschiedenis ervan moeten we terug naar de jaren '60, toen Feldman een kortstondige intieme relatie aanknoopte met zijn vriend en New York School Poet Frank O'Hara (1926–1966). O'Hara was behoorlijk in de ban van de getalenteerde minimalist en droeg aan hem het raadselachtige gedicht Wind op. Het duurde een kleine 20 jaar eer Feldman daadwerkelijk iets met de woorden deed; hij wachtte op een geschikte gelegenheid, en die kwam automatisch met LaBarbara's voorstel.

Feldman gebruikte uiteindelijk slechts 10 percent van het materiaal van Wind; in plaats van elke strofe gelijkmatig te toonzetten, liet hij zich inspireren door de gelaten, maar toch dubbele sfeer die uit O'Hara's gedicht sprak; enerzijds zijn er de onschuld en gelatenheid die doorschemeren in het beeld van de dwarrelende sneeuwvlokken, anderzijds is de voorstelling van het kwade en het fatalistische nooit ver weg.

Feldman komponeerde er een repetitief, 90 minuten durend toonproces op. Daarbij maakte hij gebruik van delikate, kernachtige motieven die worden uitgespreid over de drie stemmen. Three Voices bestaat voor de eerste 40 minuten louter uit die woordloze, kromatische en zeer zacht gezongen motieven. Tot ongeveer het midden van het stuk wordt alles in vokalise gezongen (geen tekst op de noten). Gedurende die tijd kost het je als luisteraar geen enkele moeite om weg te dromen bij de hypnotische kadans van de drie stemmen. Vanaf het midden doen de uitgepuurde versregels van O'Hara abrupt hun intrede in de reeds volop uitgepuurde muziek; een oersimpele prosodische ingreep die op dat moment aanvoelt als een donderslag bij heldere hemel.

Feldman raakte vanaf de jaren '80 gefascineerd door weefmotieven in Oosterse tapijten. De schijnbaar eindeloos doorgaande verstrengeling en figuratie ervan, wordt door de komponist muzikaal vertaald in de patronen die hij in de tijd uitwerkt. Iets dergelijks komen we reeds tegen in Patterns in a Chromatic Field (1981): als de muziek zich verder ontwikkelt, hoor je een bijna letterlijke weergave van de subtiele metamorfose die die motieven ondergaan. Aangekomen bij de passage Who'd have thought / that snow falls in Three Voices, dwarrelen de drie stemmen als sneeuwvlokken om elkaar heen, zwevend in uiterst nauwe harmonische liggingen. Three Voices is in de verste verte niet tonaal -laat staan melodisch- en kwa timbres zo monokroom als maar denkbaar is. Maar toch blijft het, na herhaaldelijk luisteren, zinderen van een moeilijk definieerbare schoonheid. Three Voices is, kortom, pure hypnotiserende verstilling. Voor de uitvoerder een heuse uitdaging, voor u als koncertbezoeker een must hear.

De uitvoering wordt verzorgd door de veelzijdige Zwitserse zangeres Marianne Schuppe. Ze studeerde vizuele kunsten in Duitsland en Zuid-Indische klassieke hofmuziek in Madras. Haar hoedanigheid als muzikale duizendpoot uit zich in een kaleidoskopisch palmares waarin ze nu eens uitvoerder en performer, dan weer schrijver of docent is. Maar dat is ze steeds met een duidelijke fokus op het 20ste-eeuwse repertoire, meerbepaald op het werk van Giacinto Scelsi.

U ziet haar die avond aan het werk, geflankeerd door twee luidsprekers die haar eigen stemopnames afspelen en waarmee ze in real time synkroniseert. Ook goed om weten is dat Schuppe allerminst een LaBarbara-kloon is, en vanuit een individualistische refleks een eigen toets aan de uitvoering geeft: verfijnd, licht en gebracht vanuit een klassieke zangtraditie.